Życie ma swoją dynamikę – nieustannie się zmienia, wciągając nas w wir metamorfoz. Nowe role życiowe i zadania, jakie stawia przed nami los, często są dużym wyzwaniem, co może początkowo przerażać oraz przytłaczać. Musimy jednak stawiać im czoła. Rozwiązany kryzys rozwojowy sprawia, że jesteśmy dojrzalsi, bardziej świadomi siebie i świata.
Czym jest kryzys rozwojowy?
W życiu przechodzimy różne kryzysy. Niektóre z nich mają charakter sytuacyjny – wynikają z nieprzewidywalnych wydarzeń, które przekraczają zwykłe doświadczenia ludzkie, takich jak np. wojna, wypadek, napad. Kryzysy mogą być także powiązane ze zmianami, jakie zachodzą w naszym życiu. Nazwać je należy rozwojowymi. Dlaczego? Ponieważ dotyczą one wydarzeń zachodzącym w toku rozwoju człowieka. Chodzi o takie momenty jak np. zawarcie związku małżeńskiego, narodziny dziecka, przejście na emeryturę, opuszczenie domu rodzinnego. Wymuszają one na człowieku zmiany, a także podejmowanie nowych ról, co może wywoływać poczucie bezsilności, lęk, obawy. Przezwyciężanie tego typu kryzysów jest częścią ludzkiego życia, co pozwala na doskonalenie się i odkrywanie nowych perspektyw.
Kryzysy rozwojowe według Eriksona
Istnieje wiele modeli, które mierzą się z zagadaniem kryzysów rozwojowych. Do najsłynniejszych należy teoria rozwoju psychospołecznego stworzona przez Erica Eriksona. Oczywiście, każdy człowiek rozwija się w sposób indywidualny. Można jednak wymienić pewne podstawowe, najbardziej uniwersalne konflikty do rozwiązania na różnych etapach życia.
Eric Erikson postanowił wyróżnić osiem głównych konflitów. Rozwiązanie każdego z nich pozwala na zdobycie cennej wartości.
| Niemowlęctwo (0-2 lata) Podstawowy konflikt: ufność vs nieufność Dziecko, które przychodzi na świat, jest zależne od swoich opiekunów. Jeśli jego potrzeby są prawidłowo zaspokajane, wówczas pojawia się u niego przekonanie, że świat jest dobry i warto mu ufać. Odpowiednia opieka sprawia, że niemowlę żyje w świecie bezpiecznym oraz przewidywalnym. W przypadku zaniedbania, zaczyna ono być nieufne wobec świata zewnętrznego. Wartość, jaką zyskuje człowiek na tym etapie życia to NADZIEJA. |
| Wczesne dzieciństwo (2-4 lata) Podstawowy konflikt: autonomia vs wstyd i zwątpienie Na tym etapie dziecko uczy się kontrolować swój organizm oraz zyskuje coraz większą samodzielność. Niestety, zdarza się, że dziecko boryka się ze wstydem i zwątpieniem, np. na skutek zbyt dużej rodzicielskiej kontroli czy nadmiernych wymagań. Może to prowadzić w dorosłości do wielu problemów, jak np. obsesyjna potrzeba samokontroli czy urojenia prześladowcze. Na tym etapie kształtuje się zdolność do oceny siebie, co umożliwia doświadczanie poczucia winy. Wartością, jaką można zyskać po pokonaniu kryzysu jest WOLA. |
| Wiek przedszkolny (5-7 lat) Podstawowy konflikt: inicjatywa vs poczucie winy Dziecko na tym etapie eksploruje rzeczywistość znajdującą się dookoła niego, zadaje wiele pytań, chętnie się uczy. Jeśli rodzic daje dziecku przestrzeń, pojawia się u niego inicjatywa, a także zdolność do samodzielnego myślenia i obserwacji. Z kolei duża ilość nakazów oraz kontrola sprawiają, że u dziecka rozwija się poczucie winy, zaczyna ono także wypierać swoje potrzeby oraz pragnienia. Wartością do zyskania na tym etapie jest ZDECYDOWANIE. |
| Wiek szkolny (8-12 lat) Podstawowy konflikt: pracowitość vs poczucie niższości Dziecko w wieku szkolnym jest skupione przede wszystkim na nauce, uczy się wytrwałości i pilności. Etap ten decyduje o późniejszym stosunku dziecka do pracy, determinuje zdolność do sukcesu. Jeśli dziecko doświadcza niepowodzeń lub jest odrzucone przez rówieśników, wówczas zaczyna w nim kiełkować poczucie niższości, a także niezdolność do identyfikacji z ludźmi czy pracą. Wartością, jaką można zyskać w tym okresie życia KOMPTENCJA. |
| Wiek dorastania (13-20 lat) Podstawowy konflikt: tożsamość vs niepewność roli Dorastanie to trudny etap, który głównie polega na kształtowaniu własnej tożsamości. Nastolatek przeżywa wiele zmian na poziomie fizycznym, psychicznym oraz społecznym. Z jednej strony ma potrzebę autonomii, z drugiej wciąż potrzebuje wsparcia rodziców. Nastolatek zaczyna snuć plany na przyszłość, może budować pierwsze relacje miłosne. Doświadcza on najróżniejszych stanów i uczuć, w tym poczucie pustki, chaosu, zagubienia. Może mieć więc problem z określeniem jakie role powinien pełnić. Wartością do uzyskania na tym etapie jest WIERNOŚĆ. |
| Wczesna dorosłość (21-35 lat) Podstawowy konflikt: intymność a izolacja Na tym etapie człowiek uczy się i rozwija zawodowo. Dokonuje także wyboru partnera. Intymność może jednak budzić lęk przed utratą własnego „ja”. W efekcie człowiek zaczyna się izolować. Pokonanie tego lęku pozwala na wejście w głęboką i satysfakcjonującą relację. Na tym etapie na sile zyskuje troska o innych. Wartość do uzyskania to MIŁOŚĆ. |
| Średnia dorosłość (25-60 lat) Podstawowy konflikt: generatywność vs stagnacja Średnia dorosłość to najczęściej okres, kiedy praca i wysiłek człowieka wydaje owoce. Opiekuje się on rodziną, rozwija idee, wytwarza różne dzieła. To twórczy czas, kiedy człowiek dzieli się sobą oraz swoją wiedzą i doświadczeniem z innymi, chce działać na rzecz nowego pokolenia. Niestety, może u niego pojawić się również poczucie pustki, stagnacji, lęku przed starzeniem. Wartością do zyskania na tym etapie jest OPIEKUŃCZOŚĆ. |
| Późna dorosłość (powyżej 60 lat) Podstawowy konflikt: integracja ego vs rozpacz Człowiek na etapie później dorosłości powoli wycofuje się z życia społecznego. Zaczyna odczuwać skutki starzenia się. Jest to czas podsumowań. Jeśli człowiek ma poczucie, że przeżył dobrze życie i jest przekonany, że miało ono sens, wówczas odczuwa on wewnętrzny spokój. Bywa jednak, że człowiek ma poczucie kruchości oraz bezsensowności życia. Jest również świadom, że już jest za późno, aby coś w nim zmienić. To prowadzi do rozpaczy i bezradności oraz lęku przed śmiercią. Wartością do zyskania na tym etapie jest MĄDROŚĆ. |
Teoria Eriksona pokazuje, że kryzysy są nieodłączną częścią naszego życia. Są to zadania, które stawia przed nami los i każdy z nas musi się z nimi zmierzyć. Oczywiście, model Eriksona jest jedynie punktem odniesienia, ponieważ każdy człowiek rozwija się na swój sposób. Warto pamiętać, że tożsamość człowieka zmienia się i krystalizuje również po okresie dojrzewania. Z kolei konflikt związany z bliskością można rozwiązać w średniej, a nawet w późniejszej dorosłości. Każdy z nas ma swoją drogę.
Nowe role życiowe a kryzysy
Kryzysy rozwojowe często wiążą się z trudnością z wejściem w nową rolę życiową np. rodzica, małżonka, emeryta. Konieczność zmiany roli na ogół wiąże się z ogromnymi zmianami, które mogą przytłaczać. Również pogodzenie wielu ról np. mamy i pracownika może sprawiać trudności. Doświadczanie lęku i poczucia chaosu jest w takim przypadku czymś zupełnie naturalnym. Większość z nas posiada zasoby, aby poradzić sobie z kryzysami rozwojowymi. Należą do nich wsparcie rodziny i przyjaciół, nabyte umiejętności, inteligencja, talenty. Warto więc o nich pamiętać i po nie sięgać. A jeśli problemy wydają się zbytnio przytłaczać, można zdecydować się na spotkanie z psychologiem.
Kryzysy są nierozerwalną częścią życia, można powiedzieć nawet, że stanowią jego istotę. Ich pokonanie pozwala nam rozwijać się i zdobywać nowe umiejętności, przemyślenia, wartości. Zmiany często wywołują w naszej codzienności trzęsienie ziemi. W większości przypadków jesteśmy w stanie sobie z nim poradzić, choć czasem wymaga to czasu oraz wysiłku.
